Apa Indisch? oftewel: Wat is Indisch?*
Je zou het misschien niet zeggen als je mij ziet, maar ik ben ook (een beetje) Indisch.
Als ik dit zeg krijg ik vaak verbaasde, verraste of ongelovige blikken, zowel van Nederlanders, van Indo´s als van mensen met een andere Roots.
Ik merk dat veel mensen hier weinig van af weten.
Daarom heb ik besloten hier iets over te schrijven.
Het is eigenlijk ook logisch dat veel mensen er niet veel van weten want veel dingen zijn verwarrend. Ook het taalgebruik maakt het niet makkelijker: Indisch, Indo, Indisch bloed, Indonesisch, half Indisch, een kwart Indisch… Wat is dat allemaal?
Ik beschrijf hieronder in het kort hoe ik het begrepen heb en hoe ik dingen zie en voel.
Vind je dat iets niet klopt of ben je het er niet mee eens? Laat het me gerust weten.
Ik zal eerst het één en ander vertellen over Indisch in het algemeen en daarna over wat het voor mij
betekent.
Indisch kan verwijzen naar:
· het bijvoeglijk naamwoord afgeleid van Indië, in het bijzonder Nederlands-Indië (Indonesië):
o Indische Nederlanders. Nederlanders afkomstig uit Nederlands-Indië (het huidige Indonesië), zowel Indo-Europeanen (Nederlanders van gemengde afkomst, afgekort tot Indo's) als Totok's (volbloed Nederlanders), en hun nazaten
o Indische keuken: de keuken afkomstig uit Nederlands-Indië, die enigszins afwijkt van de Indonesische keuken
(Wikipedia)*
Indisch of Indonesisch?
Indonesië was vroeger een Nederlandse kolonie, Nederlands Indië.
Na de onafhankelijkheid werd dit gebied Indonesië.
De Indonesiërs zien 17 augustus 1945 als de dag waarop Indonesië onafhankelijk werd, maar Nederland erkende dat pas in 1949. **
Indisch komt dus eigenlijk van Nederlands Indisch.
Hiervoor bestonden de eilanden uit vele koninkrijken en Hindoeïstische, Boeddhistische, Islamitische culturen hebben hun stempel gedrukt op dit gebied, evenals de Portugezen.
Indisch eten
Bij het woord Indisch denken veel mensen aan Indisch eten. Indisch eten lijkt op Indonesisch eten, maar is niet altijd precies hetzelfde. De rijsttafel is bijvoorbeeld Indisch.
In de rest van dit stuk zal ik het over Indische mensen hebben.
Wie zijn Indisch? (Siapa Indisch?)
Als we het over Indische mensen hebben, gaat het eigenlijk meestal over mensen van gemengd bloed, de Indo’s.
Er gingen voornamelijk mannen naar Nl Indië en die kregen vaak kinderen met vrouwen van de oorspronkelijke bevolking. Deze kinderen werden eerst Mestiezen en later Indo’s genoemd.
Deze Indo’s hebben weer kinderen gekregen met andere Indo’s, Nederlanders, Indonesiërs of Chinezen en zo is er een heel spectrum ontstaan.
Sommigen lijken erg Indonesisch om te zien en anderen zien er weer heel erg Europees uit.
Volgens bovenstaande definitie vallen de Totoks ook onder de Indische mensen. In de praktijk worden zij echter door Indische mensen meestal niet zo gezien, want zij hebben geen Indisch bloed.
Het lijkt eigenlijk niet meer van deze tijd om zo met ras bezig te zijn, maar het wordt begrijpelijker als je achtergrond een beetje kent. Indische mensen stammen uit een tijd dat er een racistische standenmaatschappij bestond, en deze mensen hebben zelf ook vanuit verschillende hoeken met racisme en discriminatie te maken gehad.
Je hoort soms mensen zeggen half Indisch, een kwart Indisch. Dit is ook verwarrend, zelfs voor Indische mensen.
Het kind van bijvoorbeeld een Indo moeder en een Nederlandse vader, wordt vaak half Indisch genoemd.
Een kwart Indisch ben je als je bijvoorbeeld een Indo oma hebt en de rest van je familie Nederlands is.
Toch worden deze mensen ook vaak Indo’s genoemd, vooral als ze nog Indonesische trekken hebben.
Een indo heeft echter per definitie al een mix van Europees en Aziatisch DNA en vaak weten mensen ook niet hun hele familiegeschiedenis.
In de praktijk wordt iemand wel als Indischer gezien als hij of zij er Aziatischer uit ziet.
Het probleem met deze woorden is dat ze vaak op verschillende manieren gebruikt worden.
Als je er op een logische manier over na gaat denken klopt het vaak niet.
Daarnaast zijn deze benamingen vaak gekoppeld aan een identiteit, dus zit er ook een gevoel laag achter.
In Indië woonden vele verschillende volkeren, zoals Chinezen en Arabieren, en tijdens de WOII kwamen er ook Japanners. Er zijn Indische mensen die een mix zijn van deze (en andere) volkeren, ook al hoor je niet veel over Arabieren.
Voor het gemak noemen we iedereen met een Indische achtergrond Indisch.
Vaak worden met Indische mensen Indo's bedoeld, maar het kunnen ook Chinezen, Totoks, of bijvoorbeeld half Japanse Indo's zijn.
Waarom kwamen de Indische mensen naar Nederland?
In de tweede wereldoorlog hadden de Japanners Nederlands Indië bezet. Dit ging zo makkelijk dat bij veel Indonesiërs het idee van de blanke superioriteit onder druk stond.
Velen zagen de Japanners als bevrijders.
Bijna alle Nederlanders (Totoks) en Indo’s gingen naar de Japanse concentratiekampen.
Mijn opa en oma hebben hier ook in gezeten.
In deze tijd groeide de behoefte aan een onafhankelijk Indonesië en er brak een hevige strijd los. Dit wordt wel de Bersiap periode genoemd, of Revolusi.
Op 17 augustus 1945 riep Soekarno de Republik Indonesia uit.
Nederland wilde Nederlands Indië echter niet afstaan en begon ‘politionele acties’.
In deze tijd zijn verschrikkelijke dingen gebeurd. Er zijn vele oorlogsmisdaden gepleegd tegenover de Indonesische bevolking en Indonesiërs hebben ook erge dingen gedaan met Nederlanders en Indo´s
De Indo’s en Molukkers vochten aan de kant van NL in het Knil (Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger).
In 1949 was Nederland bereid Nederlands Indië als kolonie los te laten.
Vanaf dat moment kwamen veel Nederlanders en Indische Nederlanders naar Nederland.
Ze moesten kiezen tussen de Nederlandse of de Indonesische nationaliteit.
Het was voor veel mensen duidelijk dat ze in Indonesië geen goed leven zouden krijgen, en dus vertrokken velen naar Nederland.
In Nederland
De meesten gingen per boot naar Nederland .
Mijn moeder was 1 jaar toen ze in 1950 samen met haar ouders en zusje met het schip De Asturias naar Nederland kwam.
Zij hadden in zekere zin geluk. Zij hoefden niet te betalen voor de boot, omdat ze konden aantonen dat ze Nederlands bloed hadden, vertelde mijn oma. Ook konden ze terecht bij de ouders van mijn oma die al eerder naar Nederland vertrokken waren.
Veel andere Indische mensen moesten betalen voor de overtocht en werden opgevangen in pensions. Ze konden een lening krijgen voor de dingen die nodig hadden, zoals een huis en meubels, maar dat moest allemaal terugbetaald worden.
Ze werden dus niet erg gastvrij ontvangen. Het lijkt alsof de regering het voelde als ze met deze mensen opgezadeld waren.
Voor veel mensen was dit een moeilijke tijd. Ze hadden net twee oorlogen achter de rug en waren vaak getraumatiseerd.
Er was echter geen tijd om terug te kijken. Hier moest een nieuw leven opgebouwd worden.
Aanpassen en zwijgen en je elle bogen gebruiken
Over pijnlijke dingen werd niet gepraat. Dit wordt wel de zwijgcultuur genoemd.
Verder was aanpassen het motto. Het was belangrijk om netjes en beleefd zijn, en altijd op tijd te komen.
Mijn moeder vertelde dat ze thuis als klein kind wel Maleise woordjes hoorde, maar later niet meer.
Mijn moeder en haar broer en zussen hebben het misschien makkelijker gehad dan Indo’s die donkerder getint waren. Ik weet niet in hoeverre mijn opa en oma te maken hebben gehad met discriminatie.
Mijn opa merkte wel dat hij hier harder moest knokken om een goede functie te krijgen.
Hij moest zijn elle bogen gebruiken, zei hij.
Omdat mijn moeders gezin zo licht was, ook lichter dan de rest van haar familie, was aanpassen misschien relatief makkelijk voor hen.
Soms vraag ik me af of dat niet te ver door is geschoten.
Nederlands/Indisch bloed
Het is ironisch dat de Indische mensen zich in Indië onderscheidden door hun Nederlandse bloed, maar in Nederland hun identiteit ontlenen aan het feit dat ze Indisch bloed hebben.
Als je Indisch bloed hebt, ben je een mix.
In de praktijk wordt met Indisch bloed eigenlijk dus ook Indonesisch bloed bedoeld. Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: ”Ik wist niet dat je ook Indisch bloed had”.
Mijn oom heeft ooit zijn DNA laten onderzoeken. Hij bleek ongeveer 22% Aziatisch DNA te hebben, waarvoor 15% Indonesisch was. Waarschijnlijk zal het bij mij ongeveer de helft zijn.
Indo
Toen ik dit stuk aan het schrijven was realiseerde ik me dat het woord Indo in Nederlands Indië gebruikt werd om een sociale klasse aan te duiden. Mensen werden beoordeeld op hun uiterlijk.
Als je Indisch bloed had, maar het was niet meer zo zichtbaar, kwam je automatisch in een andere groep terecht. Je kon gaan horen bij de blanke elite.
Mensen verloochende waarschijnlijk vaak hun Indische Roots.
Dit verklaart misschien waarom ik mezelf geen Indo durf te noemen. Onbewust denken veel mensen bij een Indo aan een gekleurd iemand.
Hoe voelt het voor mij?
Mijn vader is een Nederlander. Dit maakt mij dan half Indisch?
Ik weet eigenlijk niet wat ik ben. Ik heb mezelf niet vaak Indisch genoemd en al helemaal zelden een Indo. Ik zei wel dat mijn moeder Indisch is. Maar wat ik ben dan?
Half Indisch? Een beetje Indisch? Ik ben ook geen Totok.
Ik voelde me nooit 100% Nederlands, maar stond mezelf ook niet echt toe om me Indisch te voelen.
Ik voelde me nergens thuis. Hier is sinds kort wel verandering in gekomen.
Nu voel ik me juist verbonden met zowel Nederlanders, als Indo’s als Indonesiërs en natuurlijk met de rest van de mensen. Ik heb het in mezelf geïntegreerd.
Bewerking 31 oktober 2023:
Nadat ik dit geschreven had werd ik me meer bewust van het verschil tussen het woord Indisch en Indo.
Indisch betreft alles wat te maken had met Nederlands Indië. Een Indo is iemand met Nederlands en Indonesisch bloed. Technisch gezien ben ik dan ook een indo. Waarschijnlijk voelde ik me altijd comfortabeler bij het woord Indisch omdat de Totoks hier ook onder vallen.
In mijn familie werd volgens mij altijd het woord Indisch gebruikt en niet Indo.
* Woordspeling: Apa ini ? Wat is dit? (Maleis/Indonesisch)
(Ter aanvulling: Indisch wordt soms ook gebruikt als Brits Indië (India) betreffend. Bijvoorbeeld De Indische olifant en ook de term Indiërs duidt mensen aan met een Indiase achtergrond. Indiërs noemen zichzelf ook wel eens Indisch, dus het is belangrijk naar de context te kijken.)